Jak polskie firmy rodzinne mogą zbudować trwałą przewagę konkurencyjną w erze cyfrowych transformacji i rosnącej wagi odpowiedzialności społecznej? Odpowiedź może leżeć w inwestowaniu w najważniejszy i najtrudniejszy aspekt ich działalności: zaufanie. 

Tegoroczny tytuł brzmi „Nowy Wymiar Zaufania”, co nie jest przypadkowym wyborem. Autorzy formułują przekonującą tezę, według której budowanie trwałej, długoterminowej przewagi konkurencyjnej bez inwestycji w zaufanie ze strony wszystkich zainteresowanych stron jest niemożliwe. Podkreślają, że firmy rodzinne muszą aktywnie angażować się w trzy kluczowe obszary, aby inwestować w zaufanie:

• Transformację cyfrową,
• ESG (Odpowiedzialność za środowisko, odpowiedzialność społeczna, ład korporacyjny),
• Budowanie zaufania i zaangażowania pracowników oraz delegowanie im odpowiedzialności za wyniki.

Badania obejmują zarówno krajowe, jak i zagraniczne firmy. W Polsce firmy rodzinne odpowiadają za 20% PKB, i są różnorodne pod względem wielkości – od małych firm zatrudniających do 10 osób, po duże przedsiębiorstwa o międzynarodowym zasięgu.

Choć zgadzam się z tezą postawioną przez autorów, nie podzielam konkluzji, które wyciągają z badań. Wydaje mi się, że PwC jest zbyt ostrożna w wyborze słów, nie chcąc urazić potencjalnych klientów. W efekcie, ich wnioski brzmią nieco nieśmiało i nie są jednoznaczne, co stawia na pierwszym planie polityczną poprawność.

Podtrzymuję tezę, że polskie firmy rodzinne mają przed sobą ogromną pracę w zakresie inwestycji w zaufanie i, że nie są dostatecznie przygotowane do osiągnięcia trwałej przewagi konkurencyjnej.

Rozpocznijmy od optymistycznych danych: 88% firm rodzinnych zanotowało wzrost sprzedaży w ubiegłym roku, z czego aż 68% odnotowało dwucyfrowy wzrost. Co więcej, 88% firm przewiduje dalszy wzrost w ciągu dwóch najbliższych lat, a 20% z nich spodziewa się wzrostu o intensywnym tempie. Te liczby stanowią dowód na rzeczywisty sukces i dają obiecujące perspektywy na przyszłość, zwłaszcza biorąc pod uwagę wyzwania, z jakimi te firmy musiały się zmierzyć: wysoką inflację, konsekwencje COVID-19, agresję ze strony Rosji, oraz niską przewidywalność prognoz.

Czy polskie firmy rodzinne są gotowe do budowania długoterminowej przewagi konkurencyjnej? 

Czas na analizę wyników badań i odpowiedź na kluczowe pytanie: czy polskie firmy rodzinne są gotowe do budowania długoterminowej przewagi konkurencyjnej? Zacznijmy od pierwszego, i co ważne, najistotniejszego obszaru inwestycji w zaufanie – transformacji cyfrowej.

Tutaj pojawia się niespodzianka – autorzy przyłożyli niewiele uwagi do tego kluczowego czynnika, analizując go jedynie z perspektywy jego wpływu na zarządzanie firmą. Tymczasem, transformacja cyfrowa to klucz do poprawy produktywności procesów technologicznych, wydajności pracy, optymalizacji kosztów remontów i zaopatrzenia, oraz budowy wartości dodanej dla klientów. Firmy nastawione na analizę danych są na dobrej drodze do budowania przewag konkurencyjnych, niestety, tych kwestii autorzy nie uwzględnili w swoim badaniu.

Firmy rodzinne wykazują duże zaufanie do swoich metod zarządzania. Aż 75% z nich uważa, że ma jasno określone struktury zarządzania, 70% jest przekonanych, że podział zadań i kompetencji jest właściwy, a 65% ma dostęp do informacji i danych niezbędnych do podejmowania decyzji. Wygląda na to, że jest to imponujący wynik, prawda?

Jednak niepewne czasy, w jakich obecnie działamy, wymagają dużej mobilności, zwinności organizacji, szybkiego podejmowania decyzji i przekazywania odpowiedzialności za wynik niżej w hierarchii. Aż 45% badanych nie jest w stanie szybko reagować na zmiany sytuacji na rynku. 55% jest w stanie to zrobić, co jest oczywiście dobrą wiadomością, ale powinno to być sygnałem ostrzegawczym! Jeśli do tego dodamy fakt, że tylko 35% firm posiada solidne kompetencje cyfrowe, to sygnał ten staje się głośnym gongiem ostrzegawczym! Na szczęście, 48% firm uznaje rozwój kompetencji cyfrowych jako jeden z ich priorytetów na najbliższe 2 lata. Zastanawia, dlaczego ponad połowa firm uznaje tę kompetencję za mało istotną? Zdecydowanie warto poprosić PwC o dalsze badania w tym zakresie.

Inwestycja w zaufanie

Przejdźmy teraz do drugiego obszaru inwestycji w zaufanie, czyli ESG, zrównoważony rozwój. To koncepcja, która jest korzystna zarówno dla ludzi, jak i środowiska, i jest to kierunek, w którym powinny podążać organizacje przyszłości. Niestety, większość firm nie podziela tego poglądu.

Zrównoważony rozwój nie powinien być traktowany jedynie jako narzędzie do zaspokajania wymogów unijnej dyrektywy CSRD. Rozszerzenie tej dyrektywy z pewnością będzie wymagało od firm monitorowania i raportowania swojego stosowania zasad ESG. Firmy, które nie dostosują się do tych zasad, mogą mieć problemy ze sprzedażą swoich towarów i usług.

Tylko 20% polskich firm rodzinnych twierdzi, że ma uzgodnioną strategię budowy kompetencji ESG, a kolejne 30% jest w trakcie jej tworzenia. Gratulacje dla nich, to jest naprawdę dobry wynik! Jednakże, prawie 20% firm odkłada tę kwestię na później, a 30% uważa, że problem ich nie dotyczy. Tylko 10% firm deklaruje, że poświęca tej kwestii bardzo dużo energii i zasobów.

Analizując piętnaście najważniejszych priorytetów firm na najbliższe dwa lata, zauważamy, że zadania związane z zrównoważonym rozwojem zajmują następujące miejsca:

• 6 miejsce – zwiększenie społecznej odpowiedzialności biznesu –28%
• 9 miejsce – zmniejszenie śladu węglowego – 23%
• 13 miejsce – wspomaganie społeczności lokalnej – 15%
• 15 miejsce – poprawa wyników działań w zakresie różnorodności 0%!!!

Nie jest to zbyt optymistyczna perspektywa, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że nasze organizacje stawiają na silny rozwój. Pierwsza trójka priorytetów to:

1. Ekspansja na nowe rynki 78%
2. Zwiększenie inwestycji na innowacje 57%
3. Wprowadzenie nowych produktów 55%

Mimo tych nieco pesymistycznych wyników, chciałbym dodać nutkę optymizmu. W dziedzinie ogólnych deklaracji na przyszłość, gdzie nie trzeba wydzielać dodatkowej energii i zasobów, nasze firmy są niekwestionowanymi liderami. Aż 79% firm deklaruje, że w przyszłości będzie na czele wdrażania zrównoważonego rozwoju. 64% firm uważa, że aby odnieść sukces, biznes musi dbać o środowisko i społeczeństwo.

Inwestycja w pracowników

Przechodzimy teraz do trzeciego obszaru inwestycji w zaufanie, czyli inwestycji w pracowników. Jestem absolutnie przekonany, że inwestycja w pracowników to fundament budowy przewagi konkurencyjnej i powinna być priorytetem w strategii każdej firmy. Budując zaufanie i zaangażowanie, osiągamy cel, jakim jest odpowiedzialność pracowników za wyniki firmy. Zasada jest prosta: nie ma zadowolonego klienta bez zadowolonego pracownika. Niestety, nie wszyscy podzielają ten pogląd, co dowodzą przeprowadzone badania.

Na początek dobra wiadomość: 65% firm uważa, że zaufanie pracowników do pracodawcy ma dla nich kluczowe znaczenie. Mimo to, smuci fakt, że dla jednej trzeciej firm to nie jest priorytet! Bez zaufania pracowników nie zbudujemy ich zaangażowania w pracę ani odpowiedzialności za wynik firmy. 36% respondentów uważa, że pracownicy mają do nich pełne zaufanie, a 64% twierdzi, że pracownicy mają zaufanie, ale nadal trzeba pracować nad jego poprawą.

Jestem całkowicie przekonany, że inwestowanie w pracowników stanowi fundament budowy przewagi konkurencyjnej i powinno być priorytetem w strategii każdej firmy. Poprzez budowanie zaufania i zaangażowania kształtujemy odpowiedzialność pracowników za wyniki firmy. Nie ma zadowolonego klienta bez zadowolonego pracownika – to jest niezmienna zasada. Niestety, nie wszyscy dzielą ten pogląd, co obrazują wyniki przeprowadzonych badań.

Rozpocznijmy od dobrej wiadomości: dla 65% firm zaufanie pracowników do pracodawcy ma kluczowe znaczenie. Należy jednak podkreślić martwiący fakt, że dla jednej trzeciej firm to nie jest priorytet! Bez zaufania pracowników nie uda nam się zbudować ich zaangażowania ani odpowiedzialności za wynik firmy. 36% respondentów uważa, że pracownicy mają pełne zaufanie do nich, a 64% przyznaje, że choć zaufanie jest, to nadal muszą pracować nad jego poprawą.

Mam obawy, że te wyniki mogą być nieco przekoloryzowane, a firmy prezentują raczej swoje aspiracje niż rzeczywistość. Wg ogólnopolskich badań, zaledwie 40% pracowników identyfikuje się z sukcesem swojej firmy, reszta przebywa na stanowisku pracy bez większego zaangażowania. Gdyby zaufanie do pracodawców było rzeczywiście tak wysokie, liczba osób identyfikujących się z sukcesem firmy byłaby znacznie większa.

Zauważmy pytanie dotyczące odpowiedzialności pracowników za wyniki firmy. Czy kadra kierownicza zachęca pracowników do brania odpowiedzialności za firmę? Na to pytanie pozytywnie odpowiedziało 50% firm, a 45% twierdzi, że jest na dobrej drodze. Ale to jest trochę mylące. Zachęcanie to nie jest konkretne działanie. Kierownictwo musi podjąć decydujące kroki: zwiększać kompetencje pracowników, zmienić model lidera z nadzorcy na mentora, spłaszczyć struktury zarządzania i zmieniać procesy biznesowe. Tylko wtedy możemy rzetelnie ocenić, jak firmy delegują kompetencje do podejmowania decyzji przez pracowników.

Jednym z kluczowych elementów budowy zaufania i zaangażowania pracowników jest komunikacja, zwłaszcza informacja zwrotna. Aż 93% firm twierdzi, że ma cel biznesowy, który można zdefiniować jednym zdaniem – to naprawdę imponujący wynik. 62% firm sprawdza, czy pracownicy rozumieją ten cel – to również bardzo dobry rezultat. Niestety, tylko 24% firm regularnie informuje o postępach w jego realizacji. Może to tłumaczyć, dlaczego tylko 40% pracowników identyfikuje się z sukcesem firmy. Może nie wiedzą, co pracodawca uważa za sukces? Największy zysk? To nie jest droga do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej na rynku.

Podsumowując, badania dają wiele powodów do optymizmu, jeśli chodzi o kondycję polskich firm rodzinnych, ale jednocześnie pokazują, że budowanie firm przyszłości to budowanie firm przyjaznych pracownikom i środowisku – firm, które ciągle doskonalą się i samodzielnie zarządzają.

Jarosław Andrzej Szczepek